De twaalf bastions van de vesting Muiden

Muiden heeft twaalf bastions gehad. Er zijn er nu nog elf over. Lees meer op de volgendepagina’s.

Bastions en gebouwen, toen en nu

In de periode 1874-1876 werd er een nieuwe Muider vesting gebouwd. Onder invloed van de ervaringen uit de Frans-Duitse oorlog van 1870 besloot men de verouderde verdedigingswerken aan te passen aan de moderne eisen van die tijd. Er kwamen twaalf bastions (genummerd in de Romeinse cijfers I t/m XII) en er werden drie bomvrije kazernes gebouwd.

Gebouw A bij de uit 1851 daterende Stenen Beer ten noorden van het Muiderslot, stond op bastion I. Hier was het begin van de Hollandse Waterlinie, met de strategisch belangrijke inlaat van het Zuiderzeewater, waarmee de polders tot aan Naarden onder water gezet konden worden. Wie de inlaat beheerste kon de waterstand van de inundaties bepalen. Bij vloed werden de schuiven open gezet en bij eb gesloten. Tegenwoordig zijn er in de holle sluisbeer computergestuurde schuiven die de waterstand in de polders op peil houden. Gebouw A werd in 1954 afgebroken om plaats te maken voor de nieuwe pruimenboomgaard, die hier werd aangelegd, in de stijl van P.C.Hooft. Precies vijftig jaar later, in 2004, werden de pruimenbomen weer omgehakt. Er is in de wal nog een overblijfsel van een betonnen bouwwerk uit de periode 1939 -1940.

Gebouw B stond enkele tientallen meters naar het oosten bij bastion II. Hierhad en heeft men een vrij uitzicht over de Noordpolder. Dit grote bastion was van strategische waarde omdat men van hieruit zowel de Oostzeedijk als de Noordpolderweg onder vuur kon nemen. Gebouw B werd evenals gebouw A in 1954 gesloopt, met uitzondering van een zijvleugel, die hier deel van de vestingwal uitmaakt. Dit verwaarloosde bouwwerk werd enkele jaren geleden geheel gerenoveerd. In bastion II geeft tegenwoordig de valkenier demonstraties, terwijl er ook een betonnen tribune is aangelegd. Een aarden wal werd gereconstrueerd als voorbeeld van een historische dekking. Op de Oostzeedijk is in het noorden de versperring uit de mobilisatie van 1939 – 1940 te zien.

Bastion III omvat de hoek waarin de huidige gereconstrueerde Kruidentuin en Warmoeshof liggen voor de ingang van het Muiderslot. Hier bevond zich ook een houten geniewoning. Deze is gelijktijdig met het slopen van de gebouwen A en B in de jaren vijftig van de twintigste eeuw verdwenen. Bastions IV en V liggen ten westen van de ingang van het slotterrein. Bastion IV is enige jaren geleden onder profiel gebracht met een borstwering. Tussen dit bastion en het minder herkenbare bastion V tegenover de Koninklijke Jachthaven, ligt tegenwoordig de steiger voor boottochten naar Pampus. Een gemetselde waterkering geeft toegang tot de aanlegplaats.

Tot 1968 was er een sluisje op de plaats waar nu het Poorthuis staat, voor de ingang van het Muiderslot. Vermoedelijk was hier de inlaat van de Waterlinie, voordat de Stenen Beer in 1851 gebouwd werd. In de Vechtmonding was hier bovendien voorzien in drijvende afsluitbalken, die met kettingen konden worden vastgemaakt. Aan de overkant staat de Westbatterij uit 1850.

Bastion VI is te vinden op de Ton Kootsingel, genoemd naar de slotvoogd uit de jaren zestig. De verbindingsweg met de Kazernestraat en het Vestingplein werd begin jaren zeventig aangelegd, zodat bezoekers van het Muiderslot niet meer op de smalle Herengracht waren aangewezen. Op het bastion waren vier geschutsopstellingen. Het nog altijd dichtgemetselde en sterk verwaarloosde gebouw G  was een enkelvoudige kanonremise, met een munitiekelder.

Bastion VII ligt als een beschermende arm om Gebouw D oftewel de Kazerne. Dit prachtige bouwwerk van baksteen telt twee verdiepingen en bood plaats aan 360 manschappen, onder-officieren en officieren. Toen fort Pampus gereed was (in 1895) werd de Kazerne de legerplaats voor de manschappen die dienst moesten doen op het eiland. Met een speciale boot werden de soldaten vervoerd vanaf de steiger bij de Ossenmarkt. Soldaat Willem Kroon uit Amsterdam werd in de jaren twintig opgeroepen voor dienst in Muiden en leerde Geertje Pauw kennen. Zo kwam de familie Kroon in Muiden terecht. De eerder genoemde Ton Kootsingel sneed de vestingwal van bastion VII af van gebouw D. Ook verdwenen de vele geschutsopstellingen in de loop der jaren.

Het Muizenfort, oftewel gebouw C, vormt een uniek onderdeel van de Vesting Muiden. Het fort staat op een eiland (ravelijn) en bestrijkt met haar kanonnen beide bruggen, ten noorden en ten zuiden van de Kazerne. Ook overziet het fort de trekvaart naar Naarden en de verre omtrek.

Er zijn inmiddels vergevorderde plannen om in het Muizenfort een militair museum te vestigen, waarin de geschiedenis van de Vesting Muiden in het algemeen en die van het Muizenfort in het bijzonder wordt uitgebeeld. Nu zijn oa de HKSM, Kabelkrant en Stichting Pampus er gevestigd.

In bastion VIII was het magazijn, gebouw E, gevestigd. In de jaren tachtig van de vorige eeuw was de vervallen opslagruimte oa in gebruik bij Crescendo voor oud papier. Na de bouw van de woningen aan het Ravelijnspad en de Lijnbaanshof is het nu in gebruik als bergruimte voor de bewoners. Even was er nog sprake van dat hier in de jaren negentig een nieuw, modern en ruim gemeentehuis zou worden gebouwd, maar dat ging gelukkig niet door na protestacties.

Op weg naar bastion IX passeert men tegenwoordig een grotendeels ingegraven kazemat type P, waarvan er ook nog een exemplaar op het Muizenfort is gebouwd in 1939 -1940. Gebouw F is een dubbele kanonremise, met munitiekelders, gerestaureerd en in gebruik als opslagruimte voor kano’s van de Zeeverkenners. Het bastion heeft een scherpe hoek en overzag de Singelgracht zowel naar het oosten als naar het zuiden. Waar eens een genieloods stond is nu een speelplaatsje voor kinderen ingericht. De woonwijk herinnert aan de voormalige zoutfabriek van Bouvy.

Bij de Keetpoort lag het voormalige ravelijn met gebouw H. De houten geniebrug werd gesloopt en de inundatiekom gedempt toen in 1962 de huidige Vechtbrug werd aangelegd. De gemetselde stenen beer met typische “monnik” is nog wel aanwezig, samen met de in de mobilisatie van 1939 - 1940 aangelegde betonnen inlaatsluis. Gebouw H werd onlangs, na vele jaren een onopvallend bestaan te hebben geleid als verhuurbedrijfje voor roeiboten en visserijbenodigdheden, geheel verbouwd en omgedoopt tot eethaven “Fort H” en daarmee toegankelijk voor het publiek.

Via de Groote Zeesluis uit 1674, die behalve voor de waterhuishouding ook een belangrijke rol speelde in de Hollandse Waterlinie vanwege de mogelijkheid om het Vechtwater af te dammen, komt men in de westelijke helft van de Muider Vesting. Bastion X  is wellicht het minst opvallende bastion van Muiden. Het ligt verborgen aan het einde van de Weesperstraat, achter de nieuwe woonwijk op het Van Ginkel-complex. Er is een parkeerplaats en een kinderspeelplaatsje.

Hier stonden vier stukken geschut opgesteld, volgens het plan van de vesting uit 1876.

Net als aan de overkant van de Vecht bij de Keetpoortsluis, werd er bij de Weesperpoortsluis in de 19 e eeuw een ravelijn aangelegd, om zo de toegang tot Muiden te beschermen. Ook hier was een stenen beer aanwezig, maar deze werd na de Tweede Wereldoorlog verbouwd tot voetgangersdam. Het houten bruggetje naar de Weesperweg aan de zuidkant van het eiland kwam zo te vervallen.

Bastion XI was een verbeterde versie van het oud-Nederlandse stelsel uit 1836. Er kwam een kleine geschutsopstelling bij in de noorder oksel. Tegenwoordig herkenbaar als een pleintje met grind. Op het bastion zelf stond korenmolen De Spiering, met de houten molenaarswoning. Aan de basis van het bastion staat nu nog een fraaie houten woning uit de negentiende eeuw. Het restant van de in 1901 ontmantelde molen werd in 2005 afgebroken door de huidige eigenaars. Er zijn al enige tijd opvallende nieuwbouwplannen voor deze historische omgeving.

In 1923 werd van de westelijke vestingwallen de militaire bestemming vervallen verklaard. De wallen werden afgegraven en in fasen bouwde men tot 1936 woningen op de Burgemeester de Raadtsingel. Daarmee verdween bastion XII, dat gelegen was op de hoek waar nu de Koningin Julianastraat en de B. de Raadtsingel zijn. De gracht werd gedeeltelijk gedempt en veranderd in een fraaie vijver; de Kadesloot. De Westbatterij uit 1850 tenslotte, staat eenzaam en alleen op wacht bij de monding van de Vecht. Het Historisch Archief Muiden is sinds maart dit jaar gevestigd op Burg. de Raadtsingel 32. Vandaar deze uitgebreide terugblik op de twaalf bastions van Muiden. Voor meer info over de Vesting Muiden kunt u contact opnemen met de redactie.